درباره ادبیات زبان لارستانی

درباره ادبیات زبان لارستانی

عنایت الله نامور 

 بحثی در مزرعه مرغزار اوز -نوروز  96

 می توان گفت اشعار محلی لارستانی سابقه تقریبا 400 ساله دارد و شاید هم بیشتر، قدیمی­ترین اثری که در آن  شعری به زبان لارستانی هست را دکتر محمد باقر وثوقی نقل کرده است  در کتابی که درباره خنج نوشته و در آن یک قطعه دو بیتی از حدود قرن دهم هجری نقل می­کند .  وی آن را از مجموعه ای برگرفته است که مربوط به سلسله ابونجمی ها ی خنج و نسب نامه آنهاست. با این حساب ما تقریبا چهارصد سال پیش شعر به زبان لارستانی داریم. البته اثری از خود زبان لارستانی حتی به قبلتر از ان هم می­رسد که چون اینجا بحث شعر و ادبیات است در این باره مفصلاّ بحث نمی کنیم .

ولی به اختصار بگویم که آن کتابی است که برای دربار یکی از شاهان هند نوشته شده است درباره ادویه و دواهای محلی و انواع طبابت و غیره ، چون کسی که کتاب را نوشته از منطقه لارستان بوده و به منطقه راجستان هند رفته،گاهی از گیاهان محلی که نام می برد  از نام گیاهی که در لارستان  آن زمان رایج بوده ذکر کرده است و این قدیمی­ترین اثری است که در آن از زبان لارستانی بعنوان لاری نام برده شده است.

 اشعار دیگری هم بعد از قرن دهم است به ما رسیده است .در همه جای لارستان بزرگ تاریخی که آن سرزمین ها زمانی در سیطره حکام لارستانی بوده است و این حکام لارستانی ممکن بود که  گراشی، بستکی یا لاری باشند ،آن چیزی که به هر روی این لارستان بزرگ تاریخی  را نوعی استقلال می­داده , مثلا زمانی که پادشاهان میلادی بودند مانند ابراهیم لاری که پادشاه همان لارستان تاریخی بود قبل از حمله شاه عباس به منطقه ، در تمامی همین منطقه که از یک نوع معیشتی برخوردار است،از یک نوع زبان برخوردار است حالا با گویش­های مختلف،از یک نوع تدابیری برخوردار است برای زندگی در محیط خشک مثلا برکه همه جا هست،مهوه همه جا هست،طرز کاشت نخل همه جا مثل هم هست،در کل این منطقه ما در همه جا ی آن شعر محلی به زبان لارستانی مستمراً از قدیم تا به امروز داریم.

زمانی منطقه بستک در زایش شعر لارستانی خیلی فعال بوده است و آن زمانی است که مصطفی خان بستکی یک نیمچه دربارچه کوچکی داشته و با قدرتی که به دست آورده بود شاعران را از مناطق مختلف دور خود جمع کرده و خودش هم به شعر اهمیت می­داده و شاعر بوده و دلش می خواسته شاعران دورش جمع شوند و شعر بگویند.=کتاب شعرش را (آقای هوشمند) چاپ کرده تحت عنوان فائز بستکی-.در آن زمانشاعران از هر گوشه لارستان بزرگ تاریخی اشعاری زیادی به زبان لارستانی سروده اند و به ما رسیده است.

اشعاری که آن زمان گفته شده امروزه  آنها را در همین ترانه هایی که به نام بستکی معروف شده است می بینیم که شاعران این ترانه ها از آن زمان اند. مثلا ترانه اَی گُلٍ بُستانٍ شاعرش احمد علاالدین هرنگی است که زمانی برای دختر خان بستک این شعر را گفته است.

خالو شاعر یکی از شاعران بزرگ آن زمان است که کتابش را آقای کامل افتد چاپ کرده است.شعرهای مختلفی دارد که بسیاری از آن توسط مرحوم یوسف هادی که خواننده بزرگ زمان ماست استفاده و خوانده شده است. در این جا بحاست که بگویم  یوسف هادی بستکی خواننده بزرگ زبان لارستانی است و هر کسی بعد از او خوانده است تقلید از یوسف هادی کرده و هیچ کدام نمی­توانند مثل او بخوانند ،زیرا یوسف هادی به هر گویشی که خوانده است تا آخرین کلمه را با همان گویش تلفظ کرده است. اگر  به گویش اوزی خوانده مثل اوزی خوانده، اگر به گویش بستکی خوانده مثل بستکی خوانده است. به هر روی از خالو شاعر که سید محمد ابراهیم ده تلی است همچنین از احمد علاالدین هرنگی, نیز از میر مولا اوزی که از آن زمانه هستند شعرهای زیادی باقی مانده است.

بعدها با افول نفوذ حکام بستک و پراکنده شدن شاعران از آن دربارچه کوچکی که داشت و متعاقبا در حدود قرن اخیر منطقه زایش شعر از بستک به منطقه لارستان منتقل شده است.الان بیشتر آنهایی که شعر می­گویند و علاقه مند به زبان لارستانی و شعرگویی در زبان لارستانی هستند، از خنج و اوز و لار و گراش و یا بستک هستند.

به هر صورت پس از گذشت دهها سال از سرایش شعر در این مناطق ما اکنون  گنجینه ای داریم به اسم ادبیات لارستانی به هر صورتی که هست  چه  ترانه چه شلوا و چه اشعار کلاسیک مانند غزل و منثنوی و غیره . و متأسفانه تقریبا همه ادبیات لارستانی چون نانوشته است و مکتوب نیست عمدتا به صورت شعر است. و ما چندان چیزی از ادبیات به صورت نثر  در زبان لارستانی نداریم .