واژه‌شناسی و واژه‌نامه‌نویسی گویشی در ایران بر مبنای گویش اوزی»

«واژه‌شناسی و واژه‌نامه‌نویسی گویشی در ایران بر مبنای گویش اوزی»

به مناسبت ۲۰۰ سالگی انستیتوی شرق‌شناسی فرهنگستان علوم روسیه، کنفرانسی از ۱۴ تا ۱۶ فروردین (مصادف با ۴ تا ۶ آوریل) در مسکو برگزار شد.

سیلوانا سلمان‌پور شاعر بلندآوازۀ اوزی مقیم امارات، یکی از مدعوین این کنفرانس برای ارائۀ مقاله بود که امکان حضور در این کنفرانس را نیافت، اما مقالۀ وی با عنوان «واژه‌شناسی و واژه‌نامه‌نویسی گویشی در ایران بر مبنای گویش اوزی» توسط «دکتر الا مولچانوا» زبان‌شناس مشهور روسی ارائه شد.

در این کنفرانس که ۶۴ شرق‌شناس و زبان‌شناس حضور داشتند، بیش از ۲۰ واژۀ «اوزی» معرفی شد و تعدادی عکس از مناظر و ابزار «اوز» نمایش داده شد.

متن کامل مقالۀ نگارش واژه‌ها و واژه‌نامه‌های گویشی در ایران بر مبنای گویش اوزی

پیش از آنکه به سراغ واژه‌های گویش اوزی برویم، بهتر است اندکی با « اوز» آشنا شویم.

شهر «اوز» در ایران، استان باستانی فارس، جنوب شهر تاریخی شیراز و در منطقۀ لارستان کهن قرار دارد. از نظر تاریخی با نگاهی به تاریخ لارستان می‌توان پی برد که لارستان از جمله مناطقی است که آریایی‌های جنوبی پس از تصرف فارس یا همزمان با آن، به‌عنوان محل سکونت برگزیدند و می‌توان گفت همچون لار و خنج که در منطقه از تاریخی بسیار کهن‌ برخوردارند، قبل از اسلام، ‌آباد بوده است.

وجود قلعۀ «پرویزه» یا « پَروِدَه» در ۵ کیلومتری شرق اوز و همچنین وجود باقی‌ماندۀ آتشکدۀ «آذرفَرَنبَغ» در ۶۰ کیلومتری شهر اوز، گویش مخصوص منطقه که بازماندۀ زبان پهلوی است و واژه‌هایی با اصل پهلوی که در گویش اوزی به‌وفور موجود است، همه نشان از قدمت این منطقه تا عهد باستان دارد.

زبان و گویش مردم اوز

زبان مردم اوز دنبالۀ زبان فارسی جدید از شاخۀ غربی یا همان فارسی دری است که ریشۀ قدیمی‌تر آن به زبان پهلوی ساسانی یا فارسی میانۀ جنوبی می‌رسد. زبان پهلوی که زبان رایج دورۀ ساسانیان و زبان مردم این منطقه نیز بوده، هنوز تا حدودی باقی مانده و مورداستفاده است.

با توجه به تحقیقات و مقالات نویسندگان، مورخان و پژوهشگران منطقۀ لارستان کهن، آنچه مسلم است، مردم اوز به زبان لارستانی و گویش اوزی که ادامۀ زبان ایرانی باستانی است صحبت می‌کنند. وجوه تشابه آن با فارسی باستان و فارسی میانه (پهلوی) بسیار است و با فارسی از یک گروه است. این زبان در زمینۀ تاریخ زبان فارسی یکی از مهم‌ترین زبان‌ها و نزدیک‌ترین آن‌ها به زبان فارسی رسمی است.

وسعت کاربرد این زبان به حدی بود که تا قرن چهارم هجری (هزار سال پیش) آثار مهمی به زبان پهلوی در دست است. مفعول باواسطه و افعال متعدی و ضمایر، از وجوه مشترک زبان لارستانی و فارسی باستان و میانه (پهلوی) است. برای مثال:» اُم گُت» از مصدر «گُتَه» ماضی اول‌شخص مفرد به معنی «گفتم»، همراه با «اُم» ضمیر متصل اول‌شخص مفرد است. این ضمایر (اُم، اُت، اُش) و … با مصدر «دِدَه» در گویش اوزی زبان لارستانی به‌صورت «اُم دی، اُت دی، اُش دی» صرف می‌شوند. دقیقاً مشابه صرف اوستایی است با مصدر «دیدن» که به‌صورت «اُم دیت، اُت دیت، اُش دیت» آمده است.

تشابه واژگان لارستانی با واژگان زبان پهلوی در برخی موارد به حدی است که می‌توان کلماتی را نام برد که پس از گذشت قرن‌ها، هنوز با همان تلفظ و معنا به کار برده می‌شوند؛ مانند: «خَرس» به معنی «اشک» و یا « دُت» به معنی دختر و «پُس» به معنی پسر و یا «شیشتَه» به معنی خمیر کردن یا سرشتن و غیره.