به نام آنکه جان را فکرت آموخت

درآمدی بر ساخت های آوایی، واژگانی و دستوری
گویش های لارستان
عبدالنّبی سلامی
پژوهشگر ارشد فرهنگ مردم

مقدمه :
قبل از ورود به بحثِ محوریِ مقاله که ویژگی های گویش های لارستانی را مورد بررسی قرار می دهد، لازم می دانم مقدمه ای را بیان کنم که شاید انگیزه سفرهای تحقیقاتی به فارس و گردآوری ۵۰ گویش فارس را تا به امروز نشان دهد .
در سال های دهه شصت که واژه نامه ” فرهنگ گویش دوانی ” را تدوین می کردم ، مقاله ای تحت نام ” ساخت فعل در گویش دوانی ” را به استاد شهیر، مرحوم دکتر احمد تفضلی ارائه کردم . ایشان بعد از مطالعه مقاله، آن را برای چاپ به استاد گرانقدر دکتر علی اشرف صادقی سپردند که در مجله زبان شناسی به چاپ برسد. دکتر صادقی بعد از مطالعه مقاله، ویژگی هایی را در آن یافتند که از نظر واجی و آوایی قابل توجه بود. این امر سبب شد طی چندین جلسه و پرسش و پاسخ های متعدد، مقاله ای را با نام “یادداشتی درباره ساختمان واجی گویش دوانی” بنویسند و در مجله زبان شناسی، همراه با مقاله اینجانب به چاپ برسانند. در این مقاله دکتر صادقی قید کرده بودند که “در این یادداشت بخشی از نظام واج های دوانی مورد بررسی قرار می گیرد . انگیزه نگارش آن نیزوجود بعضی ویژگی های واج شناسی و به بیان دقیق تر وجود بعضی تقابل های واجی در این گویش است که آن را در میان سایر گویش های ایرانی متمایز و منحصر به فردی می سازد.”
این جمله مرا وادار کرد که برای صحت و سقم این نظریه پرسشنامه هایی در ۱۶ موضوع تدوین کنم و همراه نامه ای برای همکاران مرکز فرهنگ مردم در سراسر فارس بنویسم و از آنها بخواهم که واژه هایی معادل فارسی قید شده در پرسشنامه که در گویششان وجود دارد بنویسند و به مرکز بفرستند. مدت ۲ سال و اندی با تعدادی از فرهنگ یاران مرکز فرهنگ مردم مکاتبه مداوم برقرار بود و تعدادی از گویش های فارس ، تا پرسشنامه ۱۶ برایم ارسال شد .
در سال ۱۳۸۰ که کتاب ” فرهنگ گویش دوانی ” در فرهنگستان زبان و ادب فارسی به چاپ می رسید، پرسشنامه ها را به فرهنگستان ارائه نمودم و تقاضای حمایت فرهنگستان برای اجرای علمی تر این طرح کردم. پس از یک سال که مراحل اداری آن طی شد، در سال ۱۳۸۱ پذیرفته شد که کار گردآوری گویش های فارس را با عنوان بانک اطلاعات گویش شناسی فارس آغاز کنم. در تاریخ ۱۱/۴/۸۱ اولین سفر تحقیقی را به فارس و به روستای “کَلانی” کازرون آغاز کردم ، و به طور مداوم سفرهایی را به فارس کرده و نقطه به نقطه جنوب فارس از غربی ترین نقطه” روستای پیرین pirin ممسنی” تا شرقی ترین نقطه، “روستای اِهوِه و بلوچیe:ve & baluči لارستان” گشته که نتیجه آن ۵۰ گویش فارس است که عمدتاً در نقاط مختلف ممسنی، بخش های “مرکزی، خشت، بالاده و نودان” کازرون وکوهمره سرخیِ شهرستان شیراز و همچنین مناطق مختلف لارستانِ کهن، در حجم ۲۶۰۰ واژه و ۱۰۰ جمله از هر گویش، گردآوری شده است .